Służebność na prawie użytkowania wieczystego
Sytuacja na pozór prosta: spółdzielnia mieszkaniowa, jako wieloletni użytkownik wieczysty, wystąpiła o ustanowienie służebności przesyłu na potrzeby urządzeń ciepłowniczych, oczywiście jako przedmiot obciążenia wskazując przysługujące jej prawo, a nie nieruchomość.
W sądzie pierwszej instancji napotkała jednak pierwszą przeszkodę. Sąd ten uznał bowiem, iż obciążenie prawa, a nie nieruchomości, dopuszczalne jest jedynie w sytuacjach wyjątkowych, a taka w rozpatrywanej sprawie nie wystąpiła. Skutkiem powyższego było oddalenie wniosku.
Sprawa wraz z apelacją trafiła następnie do sądu okręgowego. I tu kolejne zaskoczenie, bo sąd odwoławczy był jeszcze bardziej konserwatywny w swoich poglądach i zaprzeczył w ogóle możliwości ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Swoje stanowisko oparł o rozważania zawarte w postanowieniu Sądu Najwyższego wydanym w sprawie III CSK 174/13.
Spółdzielnia mieszkaniowa wniosła skargę kasacyjną, o której zasadności Sąd Najwyższy rozstrzygnął mocą postanowienia wydanego 20 kwietnia 2016 r. w sprawie V CSK 523/15, którego uzasadnienie właśnie opublikowano.
Sąd Najwyższy obszernie odniósł się do kwestii możliwości obciążenia prawa użytkowania wieczystego służebnością przesyłu, przyjmując stanowisko korzystne dla spółdzielni mieszkaniowej. Warto się z nim zapoznać, bo zawiera rozważenie większości argumentów prawnych za i przeciwko obciążaniu służebnością przesyłu prawa użytkowania wieczystego.
Sąd zwrócił przede wszystkim uwagę, iż w razie uprzedniego nieuregulowania tytułu prawnego do nieruchomości przez przedsiębiorcę przesyłowego, całość ograniczeń w korzystaniu z nieruchomości musi znosić użytkownik wieczysty, właściciel bowiem faktycznie w korzystaniu z nieruchomości nie jest ograniczony.
Wskazał dalej, iż użytkownikowi wieczystemu przysługują dwa zasadnicze uprawnienia, których granice określają ustawy, zasady współżycia społecznego oraz umowa z właścicielem:
- do korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób, zatem także z wyłączeniem właściciela nieruchomości, który nie może pozostawić sobie prawa do korzystania z nieruchomości w części,
- do rozporządzania prawem wieczystego użytkowania, czyli przede wszystkim do jego zbycia i obciążania (chyba że wprost takiego obciążenia zakazywałaby umowa z właścicielem nieruchomości).
Sąd podkreślił, iż w stosunku do osób trzecich użytkownik wieczysty zajmuje pozycję właściciela. Z kolei z właścicielem nieruchomości łączy go stosunek prawny, który wyklucza rozporządzenie własnością w zakresie objętym treścią prawa wieczystego użytkowania.
Kolejnym argumentem przemawiającym za możliwością obciążenia prawa użytkowania wieczystego służebnością przesyłu jest przepis art. 241 K.c., który przewiduje wygaśnięcie ustanowionych na nim obciążeń. Logika nakazuje przyjąć, iż żeby obciążenia wygasły, w pierwszej kolejności muszą zostać ustanowione.
W ocenie Sądu Najwyższego, obciążeniu prawa wieczystego użytkowania służebnością przesyłu nie stoi także na przeszkodzie zasada numerus clausus praw rzeczowych. Służebność przesyłu jest bowiem bezspornie prawem wprowadzonym do owego katalogu, problem zaś dotyczy przedmiotu obciążenia, którym może być również prawo, nie tylko nieruchomość.
Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę, iż zasadniczą funkcją wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu jest rekompensata za znoszenie ograniczeń w korzystaniu z przysługującego prawa do nieruchomości, zatem powinno ono zostać przyznane użytkownikowi wieczystemu, a nie właścicielowi nieruchomości, który jak wskazano wyżej, w aspekcie faktycznym nie jest ograniczony.
Pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy dominuje w jego orzecznictwie i jest zgodny ze stanowiskiem przedstawionym w uchwale wydanej w sprawie III CZP 5/15 z kwietnia 2015 r., o której pisałem wcześniej w blogu oraz w postanowieniu ze stycznia bieżącego roku wydanym w sprawie II CSK 87/15. W orzecznictwie sądów powszechnych można jednak spotkać nadal poglądy odmienne, które przyznają uprawnienie do ustanowienia służebności przesyłu jedynie właścicielowi nieruchomości, jakkolwiek argumentacja ta jest znacznie mniej przekonująca.
To tyle jeżeli chodzi o merytorykę.
Przygotowując wpis, przeglądałem moje zbiory zdjęć i natknąłem się na jedno, które mnie szczerze urzekło, jako że w końcu jestem specjalistą od starych rur 😉
Witam
W kontekście przytoczonego wyżej orzeczenia Sądu Najwyższego, zastanawia mnie jedna rzecz – jaki będzie skutek procesowy skierowania do sądu wniosku o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości, a nie na prawie użytkowania wieczystego?
Czy sąd związany treścią wniosku – kierując się najnowszym orzecznictwem SN w kwestii powinności ustanawiania służebności na użytkowaniu wieczystym, a nie na nieruchomości, oraz przy braku jakichkolwiek zakazów w umowie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste – oddali taki wniosek?
Panie Krzysztofie,
przyjmując, iż prawidłowy jest pogląd, że obciążeniu podlega użytkowanie wieczyste (SN w tym zakresie tak co do zasady orzeka, ale z wyjątkami) wówczas nie można żądać ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości. Właściciel nieruchomości oddają ją w użytkowanie wieczyste czasowo wyzbył się wiązki uprawnień, które dają mu legitymację bierną w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu, chyba że co innego wprost wynika z umowy o oddanie nieruchomości w UW. Tak to widzę, aczkolwiek pewnie można argumentować też odmiennie co do zasady.
Witam.
Śledzę wpisy dot ustanowienia służebności na wieczystym użytkowaniu i ostatni wpis Pana Piotra mnie zaniepokoił. Do niedawna dość mocno tkwiłam w przekonaniu że użytkownik wieczysty np. spółdzielnia nie ma podstaw do roszczczeń wobec przeds. przesyłowego – potwierdzała to wygrana sprawa na Śląsku przez bodajże Tauron z wniosku właśnie spółdzielni mieszkaniowej. Czy opisywana sprawa nie da zielonego światła do nowych roszczeń użytkowników wieczystych nie tylko spółdzielnie mieszkaniowe ale nawet gminy które też są wieczystym użytkownikiem? Jak widać jestem stroną potencjalnie zagrożoną ponoszeniem opłat. I takie pytanie trochę poza tematem głównym czy wg Pana właściciel gruntu może wnosić o ustanowienie odpłatnej służebność na przyłącze np. wodociągowe do własnego budynku?
Pani Barbaro,
jeżeli chodzi o roszczenia użytkowników wieczystych, stanowisko Sądu Najwyższego nie jest jednolite, choć przeważa pogląd o możliwości ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego. Czy te orzeczenia dadzą zielone światło – prawdę mówiąc przez wiele lat orzecznictwo dopuszczało możliwość ustanowienia służebności na tym prawie, a po wejściu w życie przepisów o służebności przesyłu nie przypisywano jej szczególnego charakteru i stosowano także do niej opisaną możliwość. Zamęt wprowadziło postanowienie Sądu Najwyższego wydane w sprawie III CSK 174/13, które wyraża pogląd mniejszościowy (choć w orzecznictwie SN jest jak w pogodzie, trudno przewidzieć co będzie za tydzień).
Moim zdaniem zatem te orzeczenia nie przyczynią się istotnie do wzrostu liczby roszczeń.
Odnośnie do przyłącza – w mojej ocenie służebność przesyłu ustanawiana na potrzeby przyłącza, którego właścicielem jest przedsiębiorca przesyłowy, a które zaspokaja wyłącznie potrzeby właściciela nieruchomości obciążonej, powinna być odpłata symbolicznie albo nieodpłatna. Przyłącze nie ogranicza własności, wręcz przeciwnie poprawia warunki korzystania z nieruchomości, jest przy tym zdarzeniem w pełni zgodnym z wolą właściciela, o które on sam wnioskuje. To diametralnie inna sytuacja, niż ta w której komuś wybudowano odcinek sieci dystrybucyjnej, która zasila inne osoby, a on to musi znosić.
Szanowni Państwo,
dyskutowana przez Państwa problematyka dopuszczalności ustanawiania służebności przesyłu na prawie wieczystego użytkowania została skierowana do rozpoznania składowi 7 Sędziów SN.
Pani Katarzyno,
czy mogłaby Pani wskazać sygnaturę sprawy?
Czy w takim razie w księdze wieczystej będą wpisane dwa obciążenia, jedno w stosunku do własności Skarbu Państwa, a drugie w stosunku do użytkowania wieczystego?
W przypadku ustanowienia służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego zostanie obciążone wyłącznie to prawo, nieruchomość pozostanie bez obciążeń.
Witam,
czy jeśli służebność przesyłu była ustanowiona na użytkowaniu wieczystym danej działki gruntu, po czym przekształcono prawo użytkowania wieczystego w prawo własności , to czy służebność przesyłu funkcjonuje nadal na prawie własności ? czy trzeba złożyć nowy wniosek o wpis służebności przesyłu ? a jeśli tak to kto jest uprawniony do złożenia takiego wniosku, właściciel nieruchomości, gmina czy też przedsiębiorstwo na rzecz którego była ustanowiona służebność ?