Ważna uchwała Sądu Najwyższego – jutro na żywo
Już jutro Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów, wyda uchwałę w sprawie III CZP 101/16, w której odpowie na pytania:
- czy służebność przesyłu może być ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego,
- w razie odpowiedzi pozytywnej, czy użytkownik wieczysty może żądać ustanowienia takiej służebności wówczas, gdy urządzenia przesyłowe znajdowały się na nieruchomości Skarbu Państwa przed oddaniem jej w użytkowanie wieczyste?
Jak napisałem w tytule, przeprowadzę dla Was na żywo (w miarę możliwości) relację z tego posiedzenia Sądu Najwyższego. Temat jest bardzo interesujący, dlatego też postanowiłem wybrać się do Warszawy, którą i tak z racji obowiązków zawodowych traktuję już jak mój drugi dom.
Wracając do sprawy, która będzie jutro rozpatrywana, dotyczyła ona nieruchomości gminnej oddanej spółdzielni mieszkaniowej w użytkowanie wieczyste w 1997 r. Na nieruchomości funkcjonuje szereg urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych wybudowanych w latach 70. XX w.
Sądy powszechne obu instancji oddaliły wniosek o ustanowienie służebności przesyłu wskazując na brak możliwości obciążenia tą służebnością prawa użytkowania wieczystego i powinność obciążenia nią nieruchomości jako rzeczy. W swoich orzeczeniach sądy odwołały się do postanowienia Sądu Najwyższego wydanego w sprawie III CSK 174/13, o którym już wcześniej pisałem.
Użytkownik wieczysty wniósł skargę kasacyjną zarzucając obrazę przepisu art. 233 K.c. poprzez pominięcie, iż w uprawnieniu do rozporządzania prawem zawarte jest prawo do obciążenia go ograniczonym prawem rzeczowym.
Sąd Najwyższy, w postanowieniu przekazującym sprawę do składu powiększonego, w pierwszej kolejności podkreślił specyfikę służebności przesyłu, do której stosuje się jedynie odpowiednio przepisy o służebności gruntowej. Taka służebność zasadniczo ustanawiana jest na nieruchomości jako rzeczy, a nie na określonym prawie do niej. Podkreślił także, że praw rzeczowe mogą być ustanowione na prawach, ale tylko wtedy gdy ustawa tak wyraźnie stanowi.
Z drugiej strony Sąd Najwyższy dostrzegł, iż w orzecznictwie i doktrynie od wielu lat akceptowane jest ustanawianie służebności na prawie użytkowania wieczystego.
W ocenie składu pytającego, orzeczenia aprobujące ustanawianie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego nie zawierały jednak pogłębionej argumentacji, w szczególności w zakresie uwzględnienia specyfiki tej służebności, która wyraża się w tym, iż:
- jest trzecim rodzajem służebności,
- przepisy o służebności gruntowej stosowane są jedynie odpowiednio,
- celem prawa jest stworzenie stabilnego i trwałego tytułu dla przedsiębiorców przesyłowych do korzystania z nieruchomości osób trzecich.
W ocenie składu pytającego nie ma przeszkód do ustanowienia służebności na nieruchomości także pomimo oddania jej w użytkowanie wieczyste, szczególnie gdy urządzenia istniały przed datą ustanowienia użytkowania wieczystego na nieruchomości.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę również na okoliczność, iż ustanowienie służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego nie ma związku z realizacją celu, dla którego oddano nieruchomość w użytkowanie, służebność przesyłu nie ma wpływu na działalność użytkownika wieczystego.
Nie mniej ciekawe jest drugie z pytań.
Sąd Najwyższy kierując pytanie prawne podzielił stanowisko wyrażone w wyroku wydanym w sprawie IV CSK 514/14. Zgodnie z tym poglądem, w dacie uwłaszczenia na nieruchomościach państwowych powstało uprawnienie do korzystania z nich przez właściciela urządzeń przesyłowych na wzór decyzji wywłaszczeniowej, zaś użytkownik wieczysty nabył prawo już zubożone, konsekwentnie musi obecnie znosić obecność urządzeń przesyłowych, bez prawa do świadczeń z tego tytułu.
Odnośnie do możliwego tytułu prawnego do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa, Sąd Najwyższy wskazał również na podobne w skutkach, ale odmiennie uzasadnione, postanowienie wydane w sprawie IV CSK 510/15 i kolejne, które przewidują powstanie służebności z mocy prawa, z czym również wiąże się brak jakichkolwiek roszczeń po stronie użytkownika wieczystego.
Sprawa, jak widzicie jest bardzo istotna, a orzeczenie może mieć szersze znaczenie, odnosząc się zarówno do problemu służebności przesyłu na prawie użytkowania wieczystego, jak i do kwestii tytułu prawnego dla urządzeń wybudowanych na gruntach Skarbu Państwa przed uwłaszczeniem przedsiębiorstw państwowych.