Zgoda jednego małżonka na budowę urządzenia

Zgodnie z wcześniejszą deklaracją, regularnie będę udostępniał łamy niniejszego bloga, mecenas Adrianie Łaszewskiej, wspólnie z którą od kilku lat prowadzimy sprawy dotyczące urządzeń przesyłowych.

Dziś mec. Adriana omówi ciekawe orzeczenie, nawiązujące do pytania prawnego, które właśnie wpłynęło do Sadu Najwyższego.

W sprawach sądowych o ustanowienie służebności przesyłu inicjowanych przez właścicieli nieruchomości przedsiębiorcy przesyłowi, dążąc do oddalenia roszczenia, często powołują się na posiadanie tytułu prawnego w postaci zgody właściciela nieruchomości pozyskanej na etapie realizacji inwestycji. Taka sytuacja miała miejsce w sprawie, która była przedmiotem rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Sieradzu w sprawie o sygnaturze I Ca 321/16.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek o ustanowienie służebności przesyłu na potrzeby gazociągu w oparciu o ustalenie, iż przedsiębiorca przesyłowy posiada już tytuł prawny do bezterminowego korzystania z nieruchomości w zakresie posadowienia i eksploatacji gazociągu w postaci zgody na wybudowanie gazociągu wyrażonej na piśmie przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości z daty realizacji inwestycji.

Co istotne, w dacie budowy gazociągu właścicielami nieruchomości byli rodzice wnioskodawców pozostający w ustroju wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej, którzy zmarli, a wnioskodawcy nabyli własność nieruchomości w drodze dziedziczenia ustawowego.

Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego jakoby przedsiębiorca przesyłowy miał posiadać trwały tytuł prawny do nieruchomości wnioskodawców wskazując, iż Sąd Rejonowy zaniechał dokonania prawnej kwalifikacji zgody udzielonej przez poprzednika prawnego wnioskodawców oraz jej skutków prawnych, ograniczając się jedynie do ustalenia faktu jej udzielenia.

Sąd Okręgowy nie zanegował samej możliwości uzyskania wystarczającego tytułu prawnego do korzystania nieruchomości w postaci zgody udzielonej przez właściciela nieruchomości, wskazał jednak, iż o powyższym decydować powinna treść oświadczenia złożonego przez właściciela. W przedmiotowym przypadku Sąd Okręgowy uznał, iż brak jest podstaw dla uznania pozyskanej przez przedsiębiorcę zgody za skuteczny względem wnioskodawców tytuł prawny z kilku względów.

Badając zgodę udzieloną przez poprzednika prawnego wnioskodawców Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwrócił uwagę, iż owo oświadczenie nie może być kwalifikowane jako umowne ustanowienie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu, ponieważ do ustanowienia takiej służebności wymagane jest oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej w formie aktu notarialnego (art. 245 § 1 i 2 k.c.).

Sąd Okręgowy nie miał również wątpliwości, iż zakres udzielonej zgody obejmował jedynie prawo do wybudowania gazociągu na nieruchomości, z wyłączeniem późniejszego prawa do korzystania z niej na potrzeby związane z zapewnieniem prawidłowego funkcjonowania urządzeń:

„Literalna treść wskazuje jedynie na zgodę na wybudowanie gazociągu. W ogóle nie dotyczy zgody na korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu. Oczywistym jest, że po wybudowaniu gazociągu dla właściwego korzystania z urządzeń, konieczne jest korzystanie w oznaczonym zakresie z nieruchomości, niemniej w treści oświadczenia J. Ś. taka zgoda na określone korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu wyrażona nie została. Brak jest podstaw, aby treści oświadczenia J. Ś. o zgodzie na wybudowanie gazociągu nadawać również dodatkową treść – wyrażenie zgody na korzystanie z nieruchomości już po wybudowaniu gazociągu.”

Sąd Okręgowy wskazał przy tym, iż nawet gdyby hipotetycznie przyjąć, że zgoda obejmowała także późniejsze korzystanie z nieruchomości, wówczas owa zgoda mogłaby wykreować „stosunek zobowiązaniowy, do którego należałoby stosować przepisy o użyczeniu (nie ujawniono w sprawie, aby określone zostało jakiekolwiek wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w związku z eksploatacją urządzeń przesyłowych).”

Sąd wyjaśnił, iż stosunek wynikający z umowy użyczenia z uwagi na obligacyjny charakter, nie stanowi trwałego tytułu do nieruchomości:

„Należy wskazać, że stosunek obligacyjny, wynikający z umowy użyczenia, nie charakteryzuje się trwałością tylko dlatego, że przemawiałby za tym interes jednej ze stron, istotne potrzeby społeczne, które stały u podstaw zawarcia umowy czy natura tego stosunku prawnego. Jeśli przedsiębiorca przesyłowy czy jakikolwiek inny podmiot chce uzyskać trwałe i skuteczne wobec każdoczesnego właściciela uprawnienie do korzystania z rzeczy, powinien dążyć do ustanowienia jednego z praw rzeczowych ograniczonych. Ponadto skutków czynności prawnych zobowiązujących nie można upatrywać w przepisach kształtujących treść prawa własności i jej ograniczenia. Zawarcie umowy obligacyjnej wywołuje takie same konsekwencje prawne bez względu na to, czy stroną zobowiązaną jest właściciel rzeczy czy inny podmiot.”

Zdaniem Sądu Okręgowego, do skutecznego rozwiązania stosunku użyczenia może dojść z chwilą doręczenia przedsiębiorcy wezwania do zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu i wezwania do zapłaty za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną ważną kwestię, która została rozważona przez Sąd Okręgowy. Apelujący właściciele nieruchomości zarzucili bowiem, iż zgoda na budowę gazociągu udzielona przez jednego ze współwłaścicieli nieruchomości, pozostających w ustroju wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej, jako czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, jest nieważna w świetle art. 37 § 3 k.r.o. w brzmieniu obowiązującym w dniu złożenia oświadczenia woli, tj. 4 października 1994 r. Zgodnie z tym przepisem, jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

Sąd Okręgowy uznał, iż takie oświadczenie należy kwalifikować jako czynność przekraczającą zwykły zarząd majątkiem wspólnym, jednakże jego zdaniem owo oświadczenie nie było jednostronnym oświadczeniem woli, lecz stanowiło element porozumienia określonych stron (właściciela nieruchomości i przedsiębiorcy), wobec czego sankcja nieważności określona w art. 37 § 3 k.r.o. nie miała do niego zastosowania.

Powyższe stanowisko Sądu Okręgowego jest dyskusyjne, zaś kwestia skutków prawnych zgody na budowę urządzeń udzielonej przez jednego ze współmałżonków nie raz budziła wątpliwości sądów orzekających. Wątpliwości w tym zakresie może rozwiać Sąd Najwyższy, który w sprawie pod sygnaturą III CZP 86/16 będzie rozpoznawał przedstawione mu zagadnienie prawne: „Czy może być uznane za posiadanie samoistne w dobrej wierze władztwo nad nieruchomością wchodzącą w skład majątku wspólnego małżonków objętą w posiadanie na skutek zgody w przedmiocie lokalizacji urządzeń energetycznych na nieruchomości wyrażonej w sposób wyraźny przez jednego tylko małżonka?”