Zabezpieczenie roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu

W zeszłym tygodniu mieliśmy przyjemność gościć niemal 100 uczestników na konferencji, którą moja kancelaria przygotowała wspólnie z Pulsem Biznesu. Nasz wkład polegał na opracowaniu programu konferencji, pomocy w wyborze doświadczonych prelegentów, wygłoszeniu prelekcji, a dodatkowo z mojej strony, na moderowaniu dyskusji w trakcie obu dni.

To była już trzecia edycja wydarzenia i nadal mamy pełną salę, co bardzo mnie cieszy, bo pokazuje, że omawiane problemy są interesujące i przede wszystkim aktualne. Korzystając z okazji, dziękuję wszystkim prelegentom, którzy poświęcili swój czas i podzielili się unikalnymi doświadczeniami.

Jeden temat poruszony podczas konferencji ma dla mnie szczególne znaczenie – to tytułowe zabezpieczenie roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu. Dlaczego jest tak ważny?

Przepisy umożliwiające przymusowe ustanowienie służebności przesyłu zostały wprowadzone do Kodeksu cywilnego m.in. w celu udrożnienia nowych inwestycji. Niestety, praktyka pokazała, iż roszczenia w tym zakresie kierują do sądów niemal wyłącznie właściciele nieruchomości, albowiem przedsiębiorcy w sytuacjach spornych wybierają tryb administracyjny. Dlaczego? Jest (przynajmniej statystycznie) tańszy i szybszy.

Służebność przesyłu da prawo zajęcia nieruchomości dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania, w którym z reguły opinie wydaje 2 albo 3 biegłych, zatem trwa przeciętnie około 2-3 lat. Ustawodawca popełnił w tym zakresie błąd – powinien wyraźnie rozdzielić etap samego udzielenia tytułu prawnego do nieruchomości od etapu określania wysokości wynagrodzenia. Można było przewidzieć przepisy o postanowieniu częściowym, ewentualnie inny podobny zabieg, który umożliwiłby zajęcie nieruchomości, przesuwając określenie wysokości wynagrodzenia na późniejszy okres.

Wiemy już, że ustawodawca tego nie zrobił, praktyka pokazuje jednak, że istnieje sposób, by uratować służebność przesyłu dla inwestycji liniowych. Jest nim właśnie udzielenie zabezpieczenia roszczeniu o jej ustanowienie. Takie zabezpieczenie pozwala na szybkie wykonanie niezbędnych prac, następnie zaś na spokojne ułożenie stosunków między stronami i określenie wysokości odpowiedniego wynagrodzenia.

Udzielenie zabezpieczenia w sprawach o roszczenia niepieniężne (a takim jest roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu) może w szczególności polegać na unormowaniu praw i obowiązków uczestników postępowania na czas jego trwania. Mocą takiego postanowienia, sąd może upoważnić przedsiębiorcę do tymczasowego korzystania z nieruchomości celem dokonania określonych czynności.

Praktyka poszczególnych sądów jest różna, należy jednak postulować, by czynności przedsiębiorcy określać precyzyjnie, jak również ograniczać zakres terytorialny ich wykonywania do oznaczonego na mapie obszaru. Mapa nie musi spełniać kryteriów umożliwiających wpis w księdze wieczystej, chodzi jedynie o nieobciążanie właściciela nieruchomości ponad miarę.

Przywołana wyżej minimalizacja uciążliwości zabezpieczenia to obowiązek ustawowy sądu. W analizowanych sprawach, jego realizacja – jak wyżej wskazałem – z reguły polega na udzieleniu zabezpieczenia spełniającego trzy kryteria: tymczasowość korzystania z nieruchomości; upoważnienie przedsiębiorcy do wykonania ściśle określonych czynności oraz ograniczenie ingerencji w prawo własności do oznaczonej części nieruchomości.

Warunkiem udzielenia zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie roszczenia. W przypadku linii istniejących, jest to stosunkowo proste, przedsiębiorca bowiem powinien wykazać, iż linia istnieje na nieruchomości i nie ma uregulowanego stanu prawnego; powinien ponadto wykazać, iż podjął rokowania z właścicielem nieruchomości, który nie zgodził się na umowne ustanowienie służebności przesyłu na zaoferowanych warunkach.

W przypadku urządzeń projektowanych do budowy należy uprawdopodobnić, iż powinny zostać wybudowane na danej nieruchomości. Powyższe można zrobić odwołując się do zapisów planu miejscowego albo decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Można również rozważyć przedstawienie map projektowych wraz z pozyskanymi już tytułami prawnymi do nieruchomości sąsiednich.

Trzeba mieć na uwadze, iż te okoliczności powinny zostać uprawdopodobnione, a nie udowodnione. Sąd, uznając określoną okoliczność za uprawdopodobnioną, nie przesądza o ostatecznym rozstrzygnięciu w sprawie, które będzie uwzględniało wyniki przeprowadzonego później właściwego postępowania dowodowego.

Przedsiębiorca zobowiązany jest ponadto uprawdopodobnić interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, który istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.

W przypadku roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu może zostać spełniona raczej druga przesłanka, tj. uniemożliwienie albo poważne utrudnienie osiągnięcia celu postępowania w sprawie, przy czym ów cel należy rozumieć nieco szerzej niż ustanowienie służebności na danej nieruchomości. Celem postępowania w sprawie jest zwykle bowiem przeprowadzenie określonej inwestycji, polegające na budowie, przebudowie, remoncie albo konserwacji urządzenia przesyłowego na pewnym jego odcinku.

Cel postępowania nie zostanie osiągnięty, jeżeli przedsiębiorca uzyska służebność przesyłu kilka lat po pozyskaniu tytułu do pozostałych nieruchomości objętych inwestycją, jak również wtedy gdy linia ostatecznie nie będzie nadawała się do bezpiecznego przesyłania energii albo sygnałów, ze względu na stan techniczny, który powinien zostać poprawiony we właściwym czasie.

Najczęściej pojawiające się podstawy uprawdopodabniające interes prawny to: znaczący wiek urządzeń i konieczność ich pilnego remontu albo przebudowy; bardzo zły stan techniczny urządzeń i powtarzające się awarie; konieczność zakończenia inwestycji w określonym czasie celem nieutracenia dotacji; konieczność zabezpieczenia niezakłóconych dostaw energii albo sygnałów do tysięcy odbiorców; zrealizowanie inwestycji niemal w całości i konieczność zakończenia prac na kilku nieruchomościach, co wstrzymuje zakończenie całej inwestycji i rozpoczęcie przesyłu.

Poniżej wskazuję znane mi postanowienia udzielające zabezpieczenia roszczeniu o ustanowienie albo stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu:

• postanowienie Sądu Okręgowego w Słupsku z 14 marca 2013 r. w sprawie IV Cz 102/13, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 9 maja 2014 r. w sprawie IV Gz 93/14, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o ustanowienie służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Olecku z 2 czerwca 2017 r. w sprawie I Ns 538/16, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o ustanowienie służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Kielcach z 30 kwietnia 2018 r. w sprawie VIII Ns 129/18, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o ustanowienie służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Gostyniu z 20 marca 2018 r. w sprawie I Ns 1/18, udzielające zabezpieczenia postanowieniu o ustanowienie służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Brodnicy z 23 lipca 2018 r. w sprawie I Ns 149/18, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Kielcach z 13 listopada 2018 r. w sprawie VIII Ns 116/18, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Skarżysku-Kamiennej z 8 listopada 2018 r. w sprawie I Ns 102/18, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu,
• postanowienie Sądu Rejonowego w Zgierzu z 17 października 2018 r. w sprawie I Co 1912/18, udzielające zabezpieczenia roszczeniu o ustanowienie służebności przesyłu.

Jeżeli macie w swojej praktyce własne pozytywne doświadczenia, podzielcie się proszę danymi o sądzie rozstrzygającym sprawę, sygnaturze akt oraz dacie postanowienia, wysyłając e-mail albo w komentarzu pod tym wpisem.