Sądny dzień dla dawnych gruntów państwowych

Dziennikarze czasami błahym artykułom nadają nieadekwatnie mocne tytuły, żeby zapewnić większą liczbę czytelników. Ja nie jestem dziennikarzem i nie szukam na siłę popularności, zapewniam Was zatem, że sprawa jest naprawdę ważna, by nie powiedzieć przełomowa.

Niedługo zostanie wydana przez Sąd Najwyższy uchwała, której praktyczne znaczenie dla sporów przesyłowych może być większe niż słynnej uchwały w sprawie III CZP 87/13 dotyczącej skutków prawnych decyzji wywłaszczeniowych.

Skąd to wiem? Z Internetu 😉

Ów Internet doniósł mi bowiem, że przedwczoraj przed Sądem Najwyższym odbyła się rozprawa, której przedmiotem było pytanie prawne skierowane przez Sąd Okręgowy w Toruniu, rozpoznawane pod sygnaturą akt III CZP 100/16.

Sprawa dotyczy urządzeń przesyłowych wybudowanych na nieruchomościach państwowych w okresie przed przeniesieniem „majątku sieciowego” na przedsiębiorstwa państwowe albo gminy.

Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne o następującej treści:

„1) Czy uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do Skarbu Państwa, na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa – jako prawa związanego z własnością urządzeń – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającego te nieruchomości?

2) w przypadku udzielenia odpowiedzi negatywnej na powyższe pytanie, czy przedsiębiorstwo przesyłowe jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności, na rzecz tego przedsiębiorstwa?”

Sąd pytający dostrzegł (zasadnie) dwa konkurencyjne nurty w orzecznictwie Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących ustanowienia i zasiedzenia służebności przesyłu na gruntach, należących przed transformacją ustrojową i gospodarczą do Skarbu Państwa.

Dominująca od kilkunastu lat linia orzecznicza stanowi, że z dniem rozdzielenia własności urządzeń przesyłowych, nieruchomości władnącej albo przedsiębiorstwa władnącego (zależnie od koncepcji) i nieruchomości obciążonej, mógł rozpocząć się na gruntach państwowych bieg zasiedzenia służebności gruntowej podobnej do służebności przesyłu.

W ramach tego nurtu funkcjonują dwa alternatywne stanowiska dotyczące tego, czy w takiej sytuacji rozpoczęcie posiadania służebności nastąpiło w dobrej czy złej wierze. Nie jest też przesądzone w jakiej dokładnie dacie bieg zasiedzenia miałby się rozpocząć – wymieniana w orzecznictwie jest zarówno data 1 lutego 1989 r. (zniesienie zasady jednolitej własności państwowej), jak i 5 grudnia 1990 r. (uwłaszczenie przedsiębiorstw na nieruchomościach) oraz 7 stycznia 1991 r. (uwłaszczenie przedsiębiorstw na urządzeniach przesyłowych).

Niedawno w Sądzie Najwyższym pojawiła się jednak nowa, rewolucyjna linia orzecznicza, zupełnie zaprzeczająca dotychczasowej wykładni. Sąd Najwyższy w postanowieniach wydanych w sprawie IV CSK 509/15 i IV CSK 510/15 uznał bowiem, że z momentem uwłaszczenia przedsiębiorstwa państwowego na „majątku sieciowym” (a więc 7 stycznia 1991 r.) z mocy prawa powstała na nieruchomościach Skarbu Państwa służebność gruntowa o treści służebności przesyłu.

W ramach takiej koncepcji zasiedzenie służebności na dawnych gruntach państwowych jest więc niemożliwe, gdyż ich posiadanie miało charakter legalny. Nie jest konsekwentnie możliwe ustanowienie na nich służebności przesyłu, gdyż przedsiębiorca posiada już tytuł prawny do korzystania z nieruchomości w postaci właśnie nabytej ex lege służebności gruntowej.

Sąd Okręgowy zapytał przede wszystkim czy owa radykalna zmiana w orzecznictwie jest prawidłowa. Na wypadek zaprzeczenia i odwołania do dotychczas dominującej wykładni, wniósł o rozstrzygnięcie czy posiadanie służebności rozpoczynało się w dobrej czy w złej wierze, i w jakiej dacie.

Sąd Najwyższy na poniedziałkowej rozprawie podjął decyzję o przekazaniu omawianego zagadnienia prawnego do rozstrzygnięcia składowi powiększonemu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego.

Z niecierpliwością oczekuję na uzasadnienie tego postanowienia i gdy tylko będzie dostępne, poinformuję Was o motywach tej decyzji.

Śledźcie koniecznie losy tej sprawy, gdyż dla spraw dotyczących nieruchomości stanowiących przed uwłaszczeniem przedsiębiorstw państwowych własność Skarbu Państwa, w tym pozostających w użytkowaniu wieczystym, będzie miała znaczenie rozstrzygające. Uchwała dotyczyć zatem będzie tysięcy właścicieli prywatnych, ale także gmin i spółdzielni mieszkaniowych.

Jeżeli nowa linia orzecznicza zostanie potwierdzona przez Sąd Najwyższy w składzie powiększonym, wszelkie roszczenia w sprawach dotyczących dawnych gruntów państwowych będą systematycznie oddalane – zarówno o ustanowienie służebności przesyłu, stwierdzenie nabycia jej przez zasiedzenie, jak i o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.