Zmiana przebiegu urządzeń a zarzut zasiedzenia służebności przesyłu

W tytule wpisu wskazałem na problem znaczenia zmiany przebiegu urządzeń na nieruchomości w kontekście biegu zasiedzenia służebności, bo to najciekawszy aspekt orzeczenia, które dziś opiszę, jakkolwiek nie jedyny – wpis zaś będzie dotyczył właśnie opublikowanego postanowienia wydanego przez Sąd Najwyższy w sprawie II CSK 330/15.

W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy zajął się wzmiankowanym już tematem, jak również kwestią możliwości zgłoszenia zarzutu zasiedzenia służebności w postępowaniu o jej ustanowienie na rzecz osoby nie biorącej udziału w sprawie, a także wartości dowodowej kserokopii.

Sprawa rozpatrywana przez Sąd Najwyższy dotyczyła ustanowienia służebności przesyłu na potrzeby elektroenergetycznych linii dystrybucyjnych średniego i niskiego napięcia  Zarówno sąd rejonowy jak i sąd okręgowy oddaliły wniosek o ustanowienie służebności, uznając za skuteczny podniesiony przez przedsiębiorcę zarzut nabycia jej przez zasiedzenie.

Sądy ustaliły, iż urządzenia wybudowano w 1959 r., następnie zaś w 2004 r. dokonano ich rozbudowy na nieruchomości. W ocenie sądów powszechnych rozpatrujących sprawę, przedsiębiorca, w ramach służebności nabytej przez zasiedzenie, mógł dokonać zmiany przebiegu trasy urządzeń, albowiem obciążała ona całą nieruchomość. Warto też wskazać, iż sądy obu instancji uznały za wiarygodne dokumenty związane z budową linii przesyłowej w 1959 r. pomimo, iż zostały złożone do akt sprawy w formie kserokopii nie poświadczonych ze zgodność z oryginałem.

Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone przez właściciela nieruchomości postanowienie i nakazał ponowne rozpoznanie sprawy.

Pierwszym zagadnieniem, którym zajął się w uzasadnieniu omawianego postanowienia, była kwestia możliwości zgłoszenia zarzutu zasiedzenia służebności w postępowaniu o jej ustanowienie na rzecz osoby nie biorącej udziału w sprawie, czyli przede wszystkim na rzecz Skarbu Państwa przed 5 grudnia 1990 r.

Sąd Najwyższy wskazał, iż nadal w jego orzecznictwie ścierają się dwie koncepcje. Pierwsza z nich dla analizowanych przypadków nakazuje wystąpić z wnioskiem w odrębnym postępowaniu (np. wyrok wydany w sprawie I CSK 641/11 i postanowienie wydane w sprawie II CSK 283/15).

Drugi nurt orzeczniczy jest bardziej liberalny i dopuszcza możliwość zgłoszenia tego zarzutu nawet, jeżeli służebność miała być nabyta w przeszłości przez inny podmiot, który nie występuje w sprawie (co ważne jednak, nadal istnieje). Najbardziej reprezentatywnym orzeczeniem dla drugiej koncepcji jest niedawno wydana uchwała w sprawie III CZP 101/15.

Sędziowie rozstrzygający omawianą przeze mnie dziś sprawę przychylili się do poglądu liberalnego, zatem w ich ocenie zarzut nabycia służebności przez Skarb Państwa mógł być bez przeszkód rozpoznany, albowiem nie doprowadzi to do naruszenia praw osoby, nie będącej uczestnikiem postępowania (może wystąpić z odrębnym wnioskiem), ani nie ograniczy możliwości obrony wnioskodawcy, który nadal ma możliwość kwestionowania zarzutu zasiedzenia.

Drugim problemem była kwestia możliwości posługiwania się kopiami dokumentów. Sąd Najwyższy przychylił się do poglądu, zgodnie z którym posługiwanie się przez stronę postępowania kopiami dokumentów jest możliwie jedynie w sytuacji, gdy oryginały są nieosiągalne dla sądu i uczestników postępowania. Kserokopia stanowi środek przydatny do ustalenia treści dokumentu, do którego nie można dotrzeć, co jednak musi zostać odpowiednio wykazane.

Sąd Najwyższy podkreślił, że ciężar dowodowy wykazania braku możliwości uzyskania dostępu do oryginalnych dokumentów obciąża osobę wywodzącą z nich skutki prawne. Oznacza to, że przedsiębiorca przesyłowy chcąc udowodnić kopiami przesłanki zasiedzenia, powinien nie tylko wskazać na okoliczności wpływające na niemożność pozyskania oryginałów dokumentów (np. przekształcenia podmiotowe  w wyniku, których oryginały stały się nieosiągalne), ale również wykazać, że podjął niezbędne próby pozyskania ich z innych źródeł np. poprzez zwrócenie się do odpowiedniego archiwum. Ten pogląd pojawia się już po raz kolejny w orzecznictwie Sądu Najwyższego, wcześniej omawiałem go na kanwie postanowienia wydanego w sprawie III CSK 254/13.

Ostatnim zagadnieniem poruszonym w omawianym postanowieniu z 5 maja 2016 r. jest kwestia znaczenia dla biegu zasiedzenia przebudowy urządzeń na nieruchomości. W mojej ocenie, jak zaznaczyłem na wstępie, to najciekawszy aspekt, stosunkowo rzadko omawiany w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Na nieruchomości, która miała zostać obciążona służebnością, w latach 2004/2005 doszło do rozbudowy sieci elektroenergetycznej. Sąd rejonowy uznał, że było to działanie mieszczące się w ramach uprawnień objętych treścią prawa służebności gruntowej, jednak zaniechał zbadania jaki był rzeczywisty zakres tej przebudowy i w jaki sposób wpłynęło to na korzystanie z nieruchomości w kontekście zajętego obszaru.

Sąd Najwyższy podkreślił wadliwość poglądu sądów powszechnych wskazując, iż służebność obciąża nieruchomość jako rzecz, ale zawsze w określonym zakresie, nie tylko odnośnie do treści tego prawa, ale również w aspekcie obszaru, na jakim służebność może być wykonywana.

Odwołał się do formułowanej w jego orzecznictwie już kilkukrotnie wytycznej, by obszar wykonywania służebności na nieruchomości przedstawiać na mapach stanowiących integralną część postanowienia sądu albo aktu notarialnego, co umożliwi weryfikację, czy działania remontowe albo modernizacyjne były przejawem wykonywania istniejącego prawa, czy też doprowadziły do powstania nowego stanu na nieruchomości, który powinien skutkować ustanowieniem nowej służebności. Sąd Najwyższy już wcześniej wskazywał np. w sprawie rozpoznanej pod sygnaturą V CSK 129/12, iż zmiana przebiegu urządzeń prowadzi do powstania nowego stanu prawnego.

Jak widzicie to bardzo ciekawe orzeczenie i warto poświęcić chwilę czasu na jego lekturę – choć niewątpliwie obecnie jest kilka nie mniej ciekawych alternatyw, np. spacer po polach z psami 🙂