Mieć ciastko i zjeść ciastko

Tytułowy dylemat zdawał się dręczyć sędziów Trybunału Konstytucyjnego, którzy umorzyli postępowanie zainicjowane pytaniem prawnym Sądu Okręgowego we Wrocławiu odnośnie zgodności z Konstytucją wykładni przepisów art. 292, 285 i 172 Kodeksu cywilnego, zapoczątkowanej uchwałą III CZP 79/02.

Dlaczego umorzenie mogło być problematyczne dla Trybunału Konstytucyjnego? W swoich stanowiskach odnośnie pytania prawnego SO we Wrocławiu zarówno Sejm, jak i Prokurator Generalny powołali się na niedopuszczalność wydania przez Trybunał orzeczenia odnoszącego się do zgodności z Konstytucją wykładni przepisu. Trybunał jednak chce szerzej postrzegać swoje kompetencje i nadal wypowiadać się odnośnie konstytucyjności nie tylko samych przepisów, ale także sposobów ich interpretacji.

Czy powyższe Trybunałowi udało się, możemy ocenić po lekturze uzasadnienia postanowienia z 17 lipca 2014 r. umarzającego postępowania zainicjowane pytaniem prawnym SO we Wrocławiu.

W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że Trybunał został zapytany, czy zgodna jest z Konstytucją wykładnia przepisów art. 292, 172 § 1 i art. 285 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego polegająca na przyjęciu, iż stanowią podstawę prawną dla nabycia na rzecz przedsiębiorstwa służebności gruntowej na potrzeby urządzeń przesyłowych przed sierpnia 2008 r.

Poniżej najważniejsze – w mojej ocenie – fragmenty wywodu Trybunału Konstytucyjnego:

Zarówno z petitum pytania prawnego, jak i jego uzasadnienia wynika w sposób jednoznaczny, że sąd pytający nie kwestionuje treści wskazanych przepisów, ale ich sądową interpretację. (…) 

Nie ulega wątpliwości, że przedmiotem kontroli Trybunału Konstytucyjnego z punktu widzenia hierarchicznej zgodności z Konstytucją są wyłącznie akty normatywne. Trybunał Konstytucyjny co do zasady nie ocenia stosowania prawa i nie ma charakteru „superinstancji” weryfikującej ostateczne orzeczenia sądowe czy też ostateczne rozstrzygnięcia organów administracji publicznej. Trybunałowi Konstytucyjnemu nie przysługuje także kompetencja do dokonywania powszechnie wiążącej interpretacji prawa. 

Nie należy jednak tracić z pola widzenia, że w orzecznictwie TK dopuszcza się, przy obwarowaniu licznymi warunkami, możliwość oceny konstytucyjności treści normatywnych nadanych przepisowi prawa przez praktykę jego stosowania. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że „jeżeli określony sposób rozumienia przepisu ustawy utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza jeśli znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, to należy uznać, że przepis ten – w praktyce swego stosowania – nabrał taką właśnie treść, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe naszego kraju”.

Trybunał Konstytucyjny, oceniając konstytucyjność normy prawnej, uwzględnia zatem jej interpretację przez organy stosujące prawo, jeżeli ma ona charakter: stały, powszechny oraz jednoznaczny 

Nie ulega wątpliwości, że począwszy od uchwały SN z 17 stycznia 2003 r., sygn. akt III CZP 79/02 (OSNC nr 11/2003, poz. 142) przez liczne kolejne orzeczenia, w tym m.in. uchwałę SN z 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08 (Lex nr 458125), orzecznictwo SN nie tylko wykreowało służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu (wprowadzonej do k.c. 3 sierpnia 2008 r.), ale dopuściło także możliwość zasiedzenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe powyższej służebności gruntowej przed wejściem w życie art. 305¹-art. 305⁴ k.c. 

Dotychczas jednolitą w tym zakresie linię orzeczniczą Sądu Najwyższego przerwała dopiero uchwała 7 sędziów SN z 8 kwietnia 2014 r., sygn. akt III CZP 87/13 (…)

Trybunał Konstytucyjny, uwzględniając powyższe okoliczności, uznał, że nie ma bezspornie jednolitej praktyki stosowania prawa, która nadała kwestionowanym przepisom jednoznaczne treści tak, jakby uczynił to sam ustawodawca. Uchwała SN z 8 kwietnia 2014 r., sygn. akt III CZP 87/13, świadczy o tym, że nie mamy do czynienia z jednolitą wykładnią sądową kwestionowanych przepisów, nadającą im stałe, powszechne i jednoznaczne rozumienie.

Tyle cytowania, poniżej dwa słowa komentarza z mojej strony.

Orzecznictwo dotyczące zasiedzenia służebności znam nie najgorzej, wiele też myślałem o znaczeniu uchwały III CZP 87/13, jednak nie wpadłbym na to, że na skutek jej wydania nie możemy mówić o jednolitej w praktyce wykładni przepisów art. 292, 172 i 285 Kodeksu cywilnego w zakresie, w jakim stanowią podstawę dla nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej na potrzeby urządzeń przesyłowych.

Uchwała III CZP 87/13 nie dotyczy samej możliwości potraktowania tych przepisów jako podstawy zasiedzenia, a jedynie przenosi spór i badanie prawa do nieruchomości z płaszczyzny cywilnej na administracyjną. Obrazowo można powiedzieć, że jeżeli przedsiębiorca schowa decyzję do szuflady i wystąpi o zasiedzenie oparte tylko na czasie posiadania, to może uzyskać korzystne orzeczenie, jeżeli spełnił przesłanki z opisanych przepisów. W tym zakresie uchwała nic nie zmieniła, a o to właśnie pytał Sąd Okręgowy we Wrocławiu.

W mojej ocenie zatem uzasadnienie jest nieprzekonujące. Ciekawi mnie tylko jaki wpływ na przebieg postępowań na salach sądowych będzie miało następujące stwierdzenie Trybunału Konstytucyjnego:

Nie ulega wątpliwości, że począwszy od uchwały SN z 17 stycznia 2003 r., sygn. akt III CZP 79/02 (…) przez liczne kolejne orzeczenia, w tym m.in. uchwałę SN z 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 89/08 (…), orzecznictwo SN nie tylko wykreowało służebność gruntową odpowiadającą treści służebności przesyłu (wprowadzonej do k.c. 3 sierpnia 2008 r.), ale dopuściło także możliwość zasiedzenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe powyższej służebności gruntowej przed wejściem w życie art. 305 (1)-art. 305(4) k.c.

Postanowienie z uzasadnieniem dostępne jest w Bazie wiedzy.