Dobra wiara w postępowaniu dowodowym

Sąd Najwyższy ostatnio często zajmuje się problematyką dobrej wiary oraz sposobu obalenia domniemania jej istnienia. Przykładem może być postanowienie w sprawie II CSK 472/13, która dotyczyła zasiedzenia służebności na potrzeby linii energetycznej najwyższych napięć.

Przedsiębiorca wnosił o wydanie postanowienia stwierdzającego zasiedzenie w dobrej wierze na podstawie decyzji wywłaszczeniowej wydanej dla obszaru kilku gmin. Sąd II instancji oddalił wniosek, albowiem w jego ocenie nie upłynął 30-letni okres posiadania w złej wierze, odnośnie zaś do decyzji wywłaszczeniowej podniósł, iż powinna być wydana dla konkretnej nieruchomości, nie dla gminy (nota bene gminy też były inne niż miejsce położenia nieruchomości obciążonej).

Sąd Najwyższy podzielił stanowisko sądu okręgowego i oddalił skargę kasacyjną przedsiębiorcy. Uzasadnienie jego orzeczenia zawiera kilka bardzo ważnych myśli i wato poświęcić nieco czasu na jego analizę.

W pierwszej kolejności podkreślam sposób związania sądu decyzją administracyjną, co jak wiem, jest rozbieżnie przyjmowane w orzecznictwie sądów powszechnych. Sąd Najwyższy w tym zakresie wypowiedział się bardzo konkretnie:

Jako dokument urzędowy w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. korzystają z domniemania prawdziwości i zgodności z prawem. Domniemanie to obejmuje również przesłanki będące podstawą wydania decyzji, co oznacza, że domniemywa się, iż zostały spełnione te przesłanki, od zaistnienia których zależało wydanie decyzji i brak było innych przesłanek (negatywnych) stojących na przeszkodzie jej wydaniu (…) 

Utrwalony jest przy tym pogląd, że decyzje nie mogą być podważane przez sąd powszechny, a ukształtowany nimi stan prawny musi być wzięty pod uwagę przy orzekaniu (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, nr 3, poz. 30). Nawet bowiem decyzja dotknięta wadami, jeśli nie stwierdzono jej wydania z naruszeniem prawa, nie jest aktem pozornym lecz istniejącym i funkcjonującym w obrocie (…)

Jedynie w wyjątkowych wypadkach orzecznictwo dopuszcza uznanie decyzji za pozbawioną skuteczności prawnej, co dotyczy decyzji wydanych przez organ oczywiście niewłaściwy, z pominięciem wszelkiej procedury lub obarczonych wadą braku podpisu.

To bardzo ważne zasady – tylko wady decyzji opisane w ostatnim fragmencie dają podstawę dla samodzielnego uznania przez sąd powszechnych, że nie jest związany skutkami prawnymi, które miałby z takiej decyzji wynikać.

Inną kwestią jest ocena, czy decyzja dotyczy w ogóle nieruchomości objętej sporem. W tym zakresie Sąd Najwyższy argumentował zasadnie, podkreślając, że kluczowe jest dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych.

Kwestia wyjaśnienia tożsamości nieruchomości objętej wnioskiem z tymi, których dotyczyły w/w decyzje, wykracza poza ramy zarzutu z art. 244 § 1 k.p.c. Jest to bowiem zagadnienie związane ze znaczeniem dokumentu dla wyniku postępowania, co jest przedmiotem oceny sądu dokonywanej według zasad regulowanych przepisem art. 233 § 1 k.p.c.

Samo zatem przedłożenie decyzji może być niewystarczające, jeżeli nie wykaże się jednocześnie, że dotyczyła one konkretnej nieruchomości. W tym zakresie mogły się zmienić numery ewidencyjnej działek, nieruchomość mogła być przedmiotem sprzedaży albo darowizny itp. Sąd powszechny może samodzielnie ustalić, iż decyzja nie dotyczyła nieruchomości będącej przedmiotem sporu.

Drugą ciekawą kwestią w tym orzeczeniu jest analiza sposobu dowodzenia złej wiary posiadacza służebności, w oparciu o przedstawione przez niego dowody. Taka sytuacja oczywiście może mieć miejsce, obalenie domniemania dobrej wiary nie musi bowiem następować na podstawie wniosków dowodowych zgłoszonych przez właściciela nieruchomości.

Do obalenia domniemania, wbrew wywodom zawartym w skardze, może dojść nie tylko w wyniku inicjatywy dowodowej uczestników postępowania. Utrwalony jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, który należy zaaprobować, że fakty domniemane powinny podlegać ocenie w kontekście wszystkich dowodów zebranych w sprawie, niezależnie od tego, która ze stron domagała się przeprowadzenia dowodu (…) Takim dowodem może być stwierdzenie braku własnego tytułu posiadacza uprawniającego do wejścia na cudzy grunt czy korzystania z niego w określonym zakresie (…)

Sąd Najwyższy podzielił dalej stanowisko sądu okręgowego odnośnie możliwości samodzielnego ustalenia, że decyzja nie dotyczyła spornej nieruchomości:

Sąd drugiej instancji ustalił jednak, co nie zostało skutecznie podważone przez stronę skarżącą, że złożone w sprawie trzy decyzje administracyjne nie dotyczyły w ogóle nieruchomości stanowiącej własność uczestnika. Skoro odnosiły się one do gruntów leżących w granicach innych gmin, nie mogły legitymować poprzedników wnioskodawczyni przy korzystaniu z nieruchomości uczestnika, nawet jeśli znajdowała się ona w linii realizowanej inwestycji przesyłowej.

Na koniec Sąd Najwyższy poruszył bardzo ważną kwestię powinności rozdzielenia prawidłowości przeprowadzenia procesu budowlanego od legitymowania się dobrą wiarą jako posiadacza służebności, co zresztą było już wielokrotnie podnoszone w orzecznictwie.

Wbrew odmiennemu poglądowi skarżącej, również poprawność prowadzenia inwestycji z punktu widzenia prawa budowlanego nie ma wpływu na kwalifikację posiadania z punktu widzenia dobrej lub złej wiary. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 kwietnia 2006 r. V CSK 20/06, Lex nr 198525, prowadzenie inwestycji na podstawie odpowiednich zezwoleń władzy budowlanej nie przesądza jeszcze samo przez się o tym, że przy jej realizacji nie mogło dojść do naruszenia prawa własności. Dlatego też nie można z faktu wydania takich decyzji i niezaskarżenia ich przez właściciela nieruchomości wyprowadzać wniosku, że inwestor uzyskał formalną zgodę właściciela na przeprowadzenie przez jego grunt urządzeń przesyłowych. Wynika to z różnego charakteru regulacji zawartej w prawie budowlanym i prawie cywilnym,

Takiego wymogu nie sformułował ustawodawca w odniesieniu do złożonej w sprawie decyzji z 1977 r. o zatwierdzeniu planu realizacyjnego. W orzecznictwie administracyjnym decyzja, której mowa w art. 21 ust. 3 powołanej ustawy, traktowana była jako swego rodzaju promesa do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę. Dopiero na dalszym etapie postępowania aktualny stawał się problem uzyskania prawa inwestora do terenu. Podnoszone w skardze wyjaśnienia powstałych braków dokumentacyjnych upływem czasu i reorganizacją przedsiębiorstwa, nie mogą być rozstrzygające. Zmiany organizacyjne w strukturach skarżącej nie uzasadniają przerzucania tego konsekwencji na inne podmioty i trudno w nich upatrywać dostatecznej podstawy do wnioskowania o kompletności dokumentacji inwestycyjnej, z uwzględnieniem wszelkich wymaganych decyzji oraz zgód właścicieli nieruchomości na budowę urządzeń przesyłowych bądź decyzji wywłaszczeniowych.

Sporo dziś cytowałem, jednak orzeczenie warte jest zapamiętania bo zawiera wiele ważnych myśli. Od razu jednak zastrzegam, że Sąd Najwyższy w zakresie dobrej wiary potrafi wydawać bardziej liberalne orzeczenia, jak choćby niedawne V CSK 87/13.